"Gezakt, dat klinkt alsof het hier slechter gaat. Dat is niet het geval", zegt Remke Verdegem. Als voorzitter van Transgender Netwerk houdt zij de ontwikkelingen goed in de gaten. "Het is meer dat andere landen ons hebben ingehaald op het gebied van wetgeving."

Het gaat om de Rainbow Index van mensenrechtenorganisatie ILGA-Europe. Daarin worden wetgeving en beleid om lhbtiq+'ers te beschermen vergeleken. "De index doet twee dingen", legt ILGA-directeur Evelyne Paradis uit.

Enerzijds constateert het wat een land zelf doet, tegelijkertijd hangt de score af van de stappen die andere landen zetten. Nederland heeft in januari bijvoorbeeld een stap gezet. "We hebben artikel 1 in de grondwet aangepast: dat je niet mag discrimineren op seksuele oriëntatie", zegt Eerste Kamerlid Boris Dittrich (D66). Dit was al verboden, maar nu staat het expliciet in de grondwet.

Dat levert Nederland alleen geen hogere Rainbow-indexscore op, omdat andere landen zoveel meer stappen zetten. Net als vorig jaar scoort ons land 56 procent. Daarmee eindigen we op plek 14 van de 49, terwijl we vorig jaar nog op 13 uitkwamen.

"We kijken naar dingen die meetbaar zijn", benadrukt Paradis. Het is een soort afvinklijstje. Is er wettelijke bescherming tegen haatmisdrijven? Mogen mensen legaal hun geslacht veranderen? En zo ja, moeten zij zich bijvoorbeeld verplicht laten steriliseren of zijn er andere eisen? "Dus in de meeste gevallen is het vrij rechttoe rechtaan", zegt Paradis. "Het is er, of het is er niet."

Paradis ziet wel ontwikkelingen in Nederland, maar zolang er niks in wetten of beleid is vastgelegd, dan telt het niet. De Nederlandse overheid doet beloften en treft voorbereidingen, maar zet de laatste stap vaak niet. "Een aantal wetsvoorstellen liggen al een tijdje bij het parlement, maar die worden maar niet ingevoerd", weet Verdegem.

Van sommige wetten die andere landen invoerden, wordt gezegd dat ze vooral symbolisch zijn. Zoals het verbod op zogenoemde conversietherapieën, waarbij mensen homo's proberen hetero te 'maken'. Dit is in Nederland al strafbaar op andere gronden. Bijvoorbeeld die van mishandeling of dwang.

Maar woordvoerder Philip Tijsma van belangenorganisatie COC vindt het belangrijk dat het ook letterlijk in de wet staat. "Daar gaat een heel duidelijk signaal van uit, namelijk dat dit niet meer kan." Dittrich is het daarmee eens. "Je voorkomt een heleboel ellende" als ouders weten dat conversietherapie volgens de wet niet mag, vindt hij.

Dittrich speelde een hoofdrol bij de openstelling van het huwelijk en weet daardoor wat het positieve effect kan zijn van wet- en regelgeving. Toen hij het jaren geleden voorstelde bij D66, werd hij door sommige collega's uitgelachen. Nu is het in 35 landen wettelijk mogelijk.

Een grote groep mensen merkte dat hun rechten niet werd afgenomen. En mensen die bang waren, zich onwennig voelden of dachten dat het helemaal verkeerd zou aflopen met Nederland "zagen dat er helemaal geen probleem was", vertelt Dittrich.

Toch gaat het niet alleen om wetgeving. "Een wet aannemen, betekent nog niet dat de mentaliteit van de bevolking veranderd is", merkt hij op. Door de invoering van het huwelijk voor partners van gelijk geslacht kan je met iemand van hetzelfde geslacht trouwen, "maar dan nog kun je in elkaar geslagen worden op straat". Hij denkt dat het aantal geweldsincidenten in Nederland sindsdien ook niet lager ligt.

Tegelijkertijd denkt Dittrich dat Nederland een fijner land is voor de lhbtiq+-gemeenschap dan veel andere landen. "Ik heb in heel veel landen gewerkt, bijvoorbeeld in Malta." Dat land staat bovenaan in de Rainbow-index. "Maar als je daar op straat loopt en je bent lesbisch of bent homo, dan moet je ook voorzichtig zijn. Het is een conservatief katholiek land."

"De Rainbow-index gaat over mensenrechten", weet ook Tijsma. "Daarnaast zijn er allerlei grafieken en onderzoeken over acceptatie: daar komt vaak net iets anders uit." Zo houdt het Sociaal Cultureel Planbureau om het jaar een grote enquête. Daarin lijkt de acceptatie over het algemeen toe te nemen.

Tegelijkertijd hebben zowel Tijsma als Verdegem het idee dat de discriminatie toeneemt. "Woorden van haat lijken ook steeds meer te leiden tot daden van haat", zegt Tijsma. Verdegem: "We hebben nog nooit zoveel meldingen binnen gekregen als over het jaar 2022." Het zou kunnen dat mensen zich vaker melden. Maar Verdegem betwijfelt dat. "We hebben geen signalen dat de meldingsbereidheid hoger is."

Het is moeilijk te meten of er meer haatdragende mensen zijn. Het lijkt vooral dat 'tegenstanders' meer en agressiever van zich laten horen. Dat komt bijvoorbeeld doordat het door sociale media makkelijker is geworden. Dittrich: "Uiteindelijk is het toch een kleine groep die zo ontzettend haatzaait." Volgens Verdegem spelen politici als Wilders en Baudet daar ook een rol in. "Als Wilders dat mag zeggen, waarom zou ik dat dan niet mogen?"

Die verharding lijkt niet alleen in Nederland voor te komen, maar in heel Europa. "De komende paar jaar worden moeilijk", denkt Paradis. Dat komt volgens haar door de politieke polarisatie en alle andere problemen die er spelen, waardoor mensen zich onzeker voelen en dit uiten tegen groepen die al kwetsbaar en gemarginaliseerd zijn. Tegelijkertijd benadrukt Paradis dat mensen juist in moeilijke tijden samenkomen. Dat ziet ze ook gebeuren.

De geïnterviewden sommen een aantal dingen op die de situatie van lhbtiq+-mensen kunnen verbeteren, zoals betere wetten en beleid en meer rolmodellen. Hierdoor zien jongeren dat bijvoorbeeld ook transgender personen succes kunnen hebben, een politieke functie vervullen en gelukkig zijn. "Representatie doet ertoe", zegt Verdegem.

Volgens de geïnterviewden gaat meer zichtbaarheid vaak gepaard met meer weerstand. Verdegem vindt het belangrijk dat de gemeenschap juist dan zichtbaar blijft. "Dat we niet achter de geraniums gaan zitten als er wat tegenslag is."